Đột quỵ: Hiểu biết đúng và cách sơ cứu kịp thời để cứu sống bệnh nhân

Đột quỵ: Hiểu biết đúng và cách sơ cứu kịp thời để cứu sống bệnh nhân

TP HCM – Một trường hợp điển hình tại TP HCM gần đây đã làm nổi bật nguy cơ từ những quan niệm sai lầm về cách xử lý đột quỵ. Một bệnh nhân 52 tuổi rơi vào tình trạng nguy kịch sau khi người thân áp dụng phương pháp chích đầu ngón tay để nặn máu, theo “mẹo” lan truyền trên mạng xã hội. Vụ việc không chỉ là hồi chuông cảnh báo về sự thiếu hiểu biết trong xử lý đột quỵ mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sơ cứu đúng cách và đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế kịp thời.

Diễn biến sự việc tại TP HCM

Ngày 1/8/2025, một người đàn ông 52 tuổi tại TP HCM bất ngờ xuất hiện các triệu chứng như ù tai, choáng váng và nôn ói trong lúc ăn tối. Nhận thấy chồng có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ, người vợ đã dùng kim khâu chích vào các đầu ngón tay và bóp cho chảy máu, dựa trên thông tin không kiểm chứng từ mạng xã hội. Tuy nhiên, tình trạng của bệnh nhân không cải thiện mà ngày càng nghiêm trọng.

Khi được đưa đến Khoa Cấp cứu Bệnh viện Đa khoa Xuyên Á vài giờ sau, bệnh nhân đã rơi vào tình trạng nói đớ và liệt nửa người bên phải. Với tiền sử bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, hút thuốc lá lâu năm và hẹp mạch vành, ông còn tự ý ngưng điều trị gần đây, làm tăng nguy cơ biến chứng. Các bác sĩ xác định nguyên nhân đột quỵ là do cục máu đông từ tim di chuyển lên não. May mắn, bệnh nhân được cấp cứu trong “giờ vàng” (trong vòng 4,5 giờ từ khi khởi phát triệu chứng), giúp ông hồi phục và có thể tự đi lại, sinh hoạt bình thường.

Đột quỵ: Hiểu biết đúng và cách sơ cứu kịp thời để cứu sống bệnh nhân. (Ảnh: Internet)

Đột quỵ: Gánh nặng y tế ngày càng tăng

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 12 triệu ca đột quỵ trên toàn cầu, với cứ 3 giây lại có một người bị đột quỵ. Tại Việt Nam, khoảng 200.000 ca đột quỵ được ghi nhận hàng năm, là nguyên nhân gây tử vong và tàn tật hàng đầu, với tỷ lệ tử vong khoảng 20% và 50% để lại di chứng nặng nề. Đáng lo ngại, đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa, với 7,2% ca bệnh xảy ra ở người dưới 45 tuổi, đặc biệt liên quan đến các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì và hậu di chứng COVID-19.

Đột quỵ xảy ra khi lưu lượng máu đến não bị gián đoạn, do tắc nghẽn (nhồi máu não, chiếm 76% tại Việt Nam) hoặc vỡ mạch máu (xuất huyết não, chiếm 24%). Nếu không được cấp cứu kịp thời, các tế bào não sẽ chết trong vài phút, dẫn đến các di chứng như liệt nửa người, méo miệng, rối loạn ngôn ngữ, mất trí nhớ hoặc tử vong.

Nhận biết dấu hiệu đột quỵ

Việc nhận diện sớm các dấu hiệu đột quỵ là yếu tố then chốt để cứu sống bệnh nhân. Quy tắc FAST được sử dụng rộng rãi để nhận biết đột quỵ:

• F (Face): Mặt chảy xệ hoặc méo một bên khi cười hoặc nhe răng.

• A (Arms): Yếu hoặc không thể nâng một tay ngang vai.

• S (Speech): Nói ngọng, không rõ lời hoặc không hiểu lời người khác.

• T (Time): Gọi cấp cứu ngay khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào.

Ngoài ra, các triệu chứng khác có thể bao gồm đau đầu dữ dội, chóng mặt, mất thăng bằng, giảm thị lực đột ngột hoặc tê bì một bên cơ thể. Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) – với các triệu chứng tương tự nhưng biến mất trong vài phút – cũng là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột quỵ nghiêm trọng trong tương lai.

Sơ cứu đúng cách: Hành động nhanh, chính xác

Khi phát hiện người có dấu hiệu đột quỵ, cần thực hiện các bước sơ cứu sau để tăng cơ hội sống sót và giảm di chứng:

1. Gọi cấp cứu ngay lập tức: Liên hệ số 115 hoặc dịch vụ y tế khẩn cấp tại địa phương, cung cấp thông tin rõ ràng về triệu chứng và thời điểm khởi phát.

2. Đặt bệnh nhân ở tư thế an toàn: Cho bệnh nhân nằm nghiêng, kê đầu cao khoảng 30-40 độ để giảm áp lực lên não và tránh sặc nếu nôn. Nới lỏng quần áo để dễ thở.

3. Theo dõi và ghi chú: Ghi lại thời gian xuất hiện triệu chứng, các biểu hiện cụ thể và tiền sử bệnh lý để cung cấp cho nhân viên y tế.

4. Không thực hiện các biện pháp sai lầm: Tuyệt đối không chích đầu ngón tay, cạo gió, xoa dầu nóng, cho ăn uống hoặc tự ý dùng thuốc (như aspirin), vì có thể làm trầm trọng tình trạng hoặc trì hoãn thời gian cấp cứu.

Trái với quan niệm sai lầm rằng không nên di chuyển bệnh nhân đột quỵ, việc đưa người bệnh đến cơ sở y tế có khả năng can thiệp (như đơn vị đột quỵ) trong “giờ vàng” (4,5-6 giờ đầu) là tối quan trọng để áp dụng các phương pháp như thuốc tiêu sợi huyết hoặc lấy huyết khối.

Thách thức và tiến bộ trong chăm sóc đột quỵ tại Việt Nam

Theo Bộ Y tế, Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong chăm sóc đột quỵ, với số đơn vị đột quỵ tăng từ 12 năm 2016 lên hơn 150 vào năm 2025. Các phương pháp tiên tiến như tiêu sợi huyết và can thiệp nội mạch đã được áp dụng thường quy tại nhiều bệnh viện lớn. Tuy nhiên, chỉ 33% bệnh nhân đột quỵ được đưa đến viện trong 6 giờ đầu, và tỷ lệ điều trị tái tưới máu còn thấp (14%). Những thách thức như hệ thống cấp cứu trước viện chưa đồng bộ, sự chênh lệch năng lực y tế giữa các vùng miền và nhận thức hạn chế của người dân vẫn là rào cản lớn.

Công nghệ mới cũng đang mở ra hy vọng. Hệ thống RAPID AI hỗ trợ chẩn đoán nhanh với độ chính xác 95%, mở rộng cửa sổ điều trị lên đến 24 giờ cho một số trường hợp nhồi máu não. Các thiết bị đeo thông minh tích hợp AI giúp cảnh báo sớm nguy cơ đột quỵ dựa trên nhịp tim và huyết áp, đặc biệt ở bệnh nhân hậu COVID-19.

Vụ việc tại TP HCM là minh chứng rõ nét cho hậu quả của việc áp dụng các phương pháp dân gian thiếu khoa học. Các chuyên gia kêu gọi người dân nâng cao nhận thức về đột quỵ, học cách nhận biết dấu hiệu và sơ cứu đúng cách. Duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát các bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường và bỏ thuốc lá cũng là cách hiệu quả để phòng ngừa đột quỵ.

Khi phát hiện dấu hiệu đột quỵ, hãy hành động ngay lập tức. Một phút chậm trễ có thể làm tăng nguy cơ tử vong hoặc di chứng vĩnh viễn. Trang bị kiến thức và kỹ năng sơ cứu không chỉ giúp cứu sống người thân mà còn góp phần giảm gánh nặng cho hệ thống y tế và xã hội.